مقالات

شناخت توسعه روزنامه نگاری

 ۱۳۹۹/۱۲/۱۰
به منظور شناخت و ارزیابی تغییراتی که وسایل ارتباط جمعی در جهان پدید آورده اند، صرف توجه به جوامع پیشرفته که در آن، فنون جدید، موّلد ترقّیات و دگرگونی های فراوان اند، کافی نیست. باید به جهان دیگری نیز توجه نمود که وسایل ارتباط جمعی در آن، به تازگی گام نهاده اند و بنابراین، نقش آنها در تجدید حیات جامعه، بهتر ملاحظه می شود. به عبارت دیگر، شناخت تأثیر وسایل ارتباط جمعی در جوامعی که «جهان سوم» یا «کم رشد» و یا «در حال توسعه» خوانده می شوند، برای جامعه شناسی اهمیت زیادی دارد.
 
مطالعات دانیل لرنر
در نیمه دوم قرن بیستم، جامعه شناسی که با رویکرد جامعه شناختی ـ روان شناختی، به مطالعه نوسازی پرداخت، دانیل لرنر بود. او مطالعه خود را بر شش کشور خاورمیانه (ترکیه، لبنان، ایران، اردن، مصر و سوریه) متمرکز نمود که حاصل آن، کتابی است تحت عنوان: «گذار از جامعه سنتی، نوسازی خاورمیانه».
 
لرنر با مطالعه میدانی خود در خاورمیانه (بخصوص در ترکیه)، متوجه این واقعیت می شود که همراه با ورود خدمات و تسهیلات شهری به جوامع روستایی، نگرش و باورهای مردم نیز تغییر می کنند و زمینه های تحرّک روانی و ذهنی در آنها شروع به رشد و نمو می کنند. او بر مبنای حالات روانی و نگرش های انسان ها نسبت به محیط اجتماعی و عناصر آن، انسان ها را به سه دسته نوگرا، در حال تحوّل و سنّتی تقسیم می کند و معتقد است که این حالات، تحت تأثیر متغیرهایی است که انسان ها با آنها مواجه هستند.
 
در مجموع، لرنر به ابعاد روانی نوسازی توجه دارد و بر عوامل فردی و درونی در هر جامعه تأکید می کند و معتقد است که عناصری باید از بیرون، وارد جامعه سنتی شوند تا زمینه حرکت به سوی تجدّد را فراهم کنند. لرنر، برخوردار از دیدگاهی خطّی است و به مسائل ساختاری کشورهای توسعه نیافته و کشورهای مورد مطالعه خود کاری ندارد. وی در میان متغیرهای مطرح شده، سهم بالایی را به رسانه های گروهی و وسایل ارتباط جمعی می دهد و در میان شش کشور مورد مطالعه، معتقد است که در دهه 1960، ترکیه، بیشترین و ایران، کمترین توان و ظرفیت را برای تجدد دارد.
 
رسانه های توسعه بخش (Development Media)
هنگامی که صدها سال قبل، یوهان گوتنبرگ در کارگاه کوچکی در شهر ماینتز آلمان، موفّق شد نخستین صفحه کاغذ را با حروف متحرک فلزی چاپ کند، نمی توانست تصور کند که این اختراع، چه انقلابی در دنیا به پا خواهد کرد. با گسترش صنعت چاپ و پیدایش روزنامه ها در کشورها، نظارت و کنترل بر مطبوعات نیز گسترش یافت.
 
در نیم قرن اخیر، نظریه هایی درباره کارکردهای مطبوعات و روابط آن با حکومت و مردم، تبیین شده است که یکی از آنها نظریه «رسانه های توسعه بخش» است. اوّلین نکته در تدوین این نظریه، این است که شرایط مشترک برخی از کشورهای در حال توسعه، حاکی از محدودیت اجرای سایر نظریه ها با توجه به منافع این جوامع است. اوّلین عامل، فقدان برخی از شرایط لازم برای یک نظام ارتباط جمعی توسعه یافته است مثل: زیرساخت های ارتباطی، مهارت های حرفه ای، منابع فرهنگی و تولید و مخاطبان موجود. عامل دوم، وابستگی کشورهای در حال توسعه به فناوری های لازم و مهارت ها و تولیدات فرهنگی است. عامل سوم، توجه بیشتر این کشورها به توسعه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است که باعث توجه کمتر به رسانه ها می شود. عامل چهارم، افزایش تمایل به هویت شناسی بین کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته و حضور در سیاست بین الملل است.
 
یکی از نکته های برجسته در نظریه رسانه های توسعه بخش که بر آن تأکید می شود «حق ارتباط» است که در اصل 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر بر آن تأکید شده است: «هر کس حق دارد، آزادانه، عقاید و نظرات خود را بیان کند».
 
ویژگی های مهم نظریه رسانه های توسعه بخش را می توان چنین توصیف کرد:
 
1 . رسانه ها باید با پذیرش اصول توسعه، در راستای سیاست های ملی، آن را به اجر درآورند.
 
2 . آزادی رسانه ها می تواند با توجه به اولویت های اقتصادی و نیازهای توسعه ای جامعه محدود گردد.
 
3 . رسانه ها باید در ارائه خبر و اطلاعات برای پیوند بین کشورهای در حال توسعه که از جنبه های جغرافیایی، فرهنگی و سیاسی با یکدیگر نزدیکی دارند، اولویت قائل شوند.
 
4 . روزنامه نگاران و دیگر کارکنان رسانه ها، مسئولیت و آزادی در جمع آوری و توزیع اطلاعات را دارا هستند.
 
5 . برای حفظ منافع توسعه، دولت، حق دارد با ایجاد محدودیت ها، سانسور، قطع یارانه و کنترل مستقیم، دخالت کند. در تحقیقی پیرامون نظام مطلوب مطبوعاتی در ایران، خانم دکتر مهدخت بروجردی علوی، به بررسی و نظرجویی از روزنامه نگاران ایران پرداخت. این تحقیق نشان داد که روزنامه نگاران ایرانی برای اداره مطبوعات، به کلی با نظام اقتداگرا مخالف اند و در مجموع، برای اداره مطبوعات، نظام مسئولیت اجتماعی را بر سایر نظام ها ترجیح می دهند.
 
روزنامه نگاری توسعه
اگر ترکیب انواع روزنامه نگاری عینی، تحقیقی، انتقادی و تشریحی را به اختصار، روزنامه نگاری توسعه نام نهیم، این روزنامه نگاری، یعنی استفاده از تمام مهارت ها و فنون این حرفه، به صورتی که مخاطبان، نه تنها از وقوع رویدادهای توسعه آگاهی می یابند، بلکه از علت، چگونگی و نحوه اجرای برنامه ها نیز برخوردار می شوند.
 
بدیهی است، لازمه چنین روزنامه نگاری ای، علاوه بر داشتن استقلال حرفه ای، آگاهی، تخصّص و مهارت های گوناگون این حرفه را نیز طلب می کند.
 
زمان پیدایش مفاهیم روزنامه نگاری توسعه و اخبار توسعه، دقیقاً روشن نیست؛ ولی می توان ریشه های آن را مرتبط به برنامه های توسعه در فیلیپین در اواسط دهه 1960 دانست. در آن زمان، به روزنامه نگاران فیلیپینی توصیه شد که در نحوه ارائه گزارش های مربوط به توسعه، بخصوص موضوعات اقتصادی، تجدید نظر کنند.
برای نظر دادن ابتدا باید به سیستم وارد شوید. برای ورود به سیستم روی کلید زیر کلیک کنید.